Vaughan Williams muziek is vaak een mengeling van nostalgie en natuurschildering. Denk aan Sussex en de Cotswolds, met idyllische dorpjes en cottages. Tegenstanders veroordeelden dit soort agrarische nostalgie nogal eens als de ‘koeienvlaai school’. Zo’n oordeel is wel wat kort door de bocht. De nostalgie is vaak ook maar een façade waarachter soms schokkende ervaringen schuilgaan.
We kunnen in kort bestek geen compleet overzicht geven van dit omvangrijke oeuvre. We hebben hier en daar wat gepikt. Onze collectie biedt talloze mogelijkheden om verder te luisteren. Voordat we het vergeten: Ralph wordt uitgesproken als ‘reef’ (rijmend op ‘zeef’).
1. - The Lark Ascending - Janine Jansen, viool
De viool stijgt als een leeuwerik. Zijn zang is een zilveren ketting van geluid. Het gedicht werd in 1881 geschreven door George Meredith. Ralph Vaughan Williams nam het in 1914 als uitgangspunt voor een gelijknamige compositie voor viool en piano. In 1921 ging de orkestversie in première. Het werd één van zijn meest geliefde werken.
2.- For All The Saints (Sine Nomine) - Chapel Choir of the Royal Hospital Chelsea
Vaughan Williams heeft zichzelf wel als atheïst getypeerd. Zijn weduwe noemde hem een zoeker. Hij werd hoe dan ook gefascineerd door kerkelijke liederen, voor zover ze bezit waren van het gewone volk. In 1906 was hij verantwoordelijk voor de redactie van een kerkelijke liedbundel: The English Hymnal. Allerlei sentimentele kitsch ruilde hij toen in voor authentieke volkszang. Vaughan Williams componeerde zelf ook een aantal melodieën, waaronder het grandioze For All The Saints. The English Hymnal werd een klassieker. De bundel, met zijn typerende groene omslag, is nog steeds in de handel.
3. - Bredon Hill uit On Wenlock Edge - Nicky Spence, tenor
On Wenlock Edge (1909) is een liedcyclus voor tenor, piano en strijkkwartet, naar poëzie van Housman. Het meest ambitieuze lied is Bredon Hill. De discrete tekst gaat over verlies. Kerkklokken spelen een belangrijke rol: als bruiloftsklokken, maar ook als doodsklokken. Het klokgelui doet denken aan Ravels La Vallée des Cloches (uit de pianocyclus Miroirs). Een jaar eerder had Vaughan Williams zich voor drie maanden laten bijspijkeren bij Ravel in Frankrijk.
4. - Lento Moderato uit Pastoral Symphony (Symfonie nr.3) - Mark Elder, dirigent
De strijkers suggereren een bladstille avond, in de verte onderbroken door een ‘last post’ van de hoorn. Zo begint het tweede deel van Vaughan Williams Pastoral Symphony. Hij was al bijna 42 jaar oud toen hij zich in 1914 met een groep vrienden meldde als vrijwilliger. Hij diende als ambulancebroeder in Frankrijk en Griekenland. De Eerste Wereldoorlog liet diepe sporen na in Vaughan Williams oeuvre. Zoals in A Pastoral Symphony, waar het trauma schuil gaat achter een quasi nostalgische sfeer.
5. - Galliard of the Sons of the Morning uit Job - David Lloyd-Jones, dirigent
Het ballet Job (1930) is een sleutelwerk in het oeuvre van Vaughan Williams. Behalve door het gelijknamige bijbelboek werd hij ook geïnspireerd door een reeks gravures van William Blake. Het verhaal is zo oud als de vertelkunst: God en de duivel sluiten een nare weddenschap ten koste van een arme stakker die er verder ook niets aan kan doen. Een èchte balletklassieker is het niet geworden, wat ook geen wonder is met zo’n omvangrijke orkestbezetting. Toch is de muziek prachtig. Alles van Vaughan William vind je hier terug. Nostalgie en verlangen. Maar ook triomfantalisme, woede en agressie. Vaughan Williams was wat dat betreft geen eenduidig componist.
6. - Serenade to Music - Corydon Singers
Volgens Pythagoras en Plato laten de planeten en sterren een eeuwige sferenzang horen, alsof het engelen zijn. Wij gewone stervelingen zijn echter niet in staat om dit waar te nemen, aldus een personage in Shakespeare's The Merchant of Venice. Wat Vaughan Williams er niet van weerhield om een dergelijke zang op te roepen in zijn Serenade to Music (1938).
7. - Prelude uit filmmuziek 49th Parallel - originele soundtrack
In 1940 betreurde Vaughan Williams het dat hij vanwege zijn leeftijd geen actieve bijdrage aan de oorlog kon leveren. Het Ministry of Information haalde hem vervolgens over om mee te werken aan een propagandafilm. Het verhaal van 49th Parallel gaat over de bemanning van een gestrande Duitse duikboot die vanuit vijandig Canadees grondgebied naar de neutrale VS probeert weg te komen. Met deze film trachtten de Britten het Amerikaanse publiek uit haar neutrale slaap wakker te schudden. De film begint met een grandioze schildering van het Canadese landschap. We horen hier de originele soundtrack.
8. - The Cloud-Capp'd Towers uit Three Shakespeare Songs - Nederlands Kamerkoor
We zijn van dromenstof gemaakt. Ons kleine leven is omringd door slaap. Deze tekst uit The Tempest van Shakespeare werd door Vaughan Williams getoonzet als het tweede koorlied van de Three Shakespeare Songs (1951).
9. - Over Hill, Over Dale uit Three Shakespeare Songs - Nederlands Kamerkoor
In het laatste koorlied van de Three Shakespeare Songs horen we de springerige plaagkabouter Puck uit A Midsummer Night's Dream.
10. - Toccata uit Symfonie nr.8 - Mark Elder, dirigent
De tijd is als een rivier die alles in zijn vaart meesleept. Amper is er iets, of het maakt alweer plaats voor iets anders dat ook voorbij zal gaan. Aldus keizer Marcus Aurelius in één van zijn zelfbespiegelingen. In de late symfonieën van Vaughan Williams vinden we eenzelfde soort berusting. Een mooi voorbeeld is het slotdeel van de Achtste Symfonie. Het werd een experiment met uiteenlopende slagwerkinstrumenten. Met al dat slagwerk zou deze ‘Toccata’ een feestelijke uitsmijter moeten zijn. Dat is het ook wel, maar ergens ook weer niet. Voortdurend schommelt het tussen majeur en mineur. Alsof de componist naar rust zoekt in een stoïcijns humanisme zonder illusies.
Samenstelling en tekst: Hans Jacobi
Vormgeving: Judith de Rond
