De mens kan zichzelf niet optillen tot die eeuwige schoonheid. In het ondermaanse lijdt hij aan de wisselvalligheden van vreugde en verdriet. Hij of zij kan er echter wel muziek bij maken. Het zachte, speelse licht van de maan is door de eeuwen heen een grote inspiratiebron geweest voor troostende muziek.
Der Mond Ist Aufgegangen - Johann Abraham Peter Schulz, Erika Köth (sopraan)
In de 18e eeuw was het volkslied een inspiratiebron voor veel componisten en dichters. Johann Abraham Peter Schulz was zo’n componist van eenvoudige, volkse liederen, alsof het volksliedjes waren. Zijn lied Der Mond Ist Aufgegangen is door de eeuwen heen populair gebleven, met name als slaapliedje voor kinderen. In de protestantse kerken van Nederland kent men het als het avondlied De Maan Is Opgekomen (vertaling van Muus Jacobse).
Passacaglia - Dietrich Buxtehude, Piet Kee (orgel)
Dieterich Buxtehude was een belangrijke voorloper van Bach. Hij componeerde virtuoze orgelwerken, met volwaardige partijen voor handen en voeten. Hij kon echter ook heel poëtisch zijn. Zoals in de populaire Passacaglia. Dit stuk ontwikkelt zich in vier fasen, als een vierluik. Volgens organist Piet Kee waren die fasen de uitdrukking van de vier getijden van de maan. We horen hier een uitvoering van Piet Kee, gespeeld op het orgel van de Sint-Laurenskerk in Alkmaar.
Mondschein Sonate, deel I - Ludwig van Beethoven, Murray Perahia (piano)
Beethoven was een groot improvisator. Zijn driedelige Sonate nr.14 typeerde hij als een ‘sonata quasi una fantasia’, alsof de opeenvolgende delen één grote fantasievolle improvisatie vormen. Wij kennen het als de Mondscheinsonate. Die bijnaam was niet van Beethoven zelf afkomstig, maar van de dichter en muziekcriticus Ludwig Rellstab (1799-1860). Rellstab zal vooral gedacht hebben aan het mysterieuze openingsdeel dat we hier horen.
Tränenregen (Die Schöne Müllerin) - Franz Schubert, Dietrich Fischer-Dieskau (bariton)
Een jongen en een meisje zitten ‘s avonds aan de rivier. De gevoelige jongen raakt in vervoering wanneer hij in het kabbelende water de reflectie van de maan en de sterren ziet. Het meisje heeft er niets mee. Na een nonchalante groet gaat ze ervandoor. Je zou het kitsch kunnen noemen. Hoeveel jonge geliefden hebben niet zo een blauwtje gelopen? Schubert echter peilde de tragiek achter het porseleinen oppervlak. Waarmee dit lied een keerpunt is in de liedcyclus Die Schöne Müllerin.
Mondnacht (Liederkreis op.39) - Robert Schumann, Olaf Bär (bariton)
Het gedicht Mondnacht van Joseph von Eichendorff spreekt van een vaag verlangen dat - vaag of niet - de kern vormt van de romantiek. Feitelijk gaat het om een diepgeworteld verlangen naar huis, al weet niemand precies wat dat ‘thuis’ dan is. Het gedicht is meesterlijk op muziek gezet door Schumann. Alsof de hemel werkelijk de aarde kust in het betoverende schijnsel van de maan.
Aria Aan De Maan (Rusalka) - Antonín Dvorák, Renée Fleming (sopraan)
Dvoráks opera Rusalka is mede geïnspireerd door het sprookje De Kleine Zeemeermin van Hans Christian Andersen. Het verhaal gaat over de waternimf Rusalka, die een knappe prins heeft gespot. Het natuurwezen zal de prins echter alleen kunnen benaderen wanneer ze een menselijk lichaam en menselijke ziel heeft. Ze uit haar verlangens in een lied aan de maan.
Clair De Lune - Gabriel Fauré, José Van Dam (bariton)
De dichter verbeeldt zijn ziel als een maanverlicht landschap, met zang, dans en maskerades. Aldus het gedicht Clair De Lune van Paul Verlaine. Het gedicht werd een inspiratiebron voor talloze componisten, waaronder Fauré, Debussy, Vierne en Diepenbrock. Fauré maakte er in 1887 een lied van voor zangstem en piano. Een jaar later orkestreerde hij het lied.
Clair De Lune (Suite Bergamasque) - Claude Debussy, Nelson Freire (piano)
Claude Debussy componeerde zelfs drie stukken met de titel Clair De Lune, alle drie naar het gelijknamige gedicht van Paul Verlaine. In twee gevallen ging het om een lied, in het resterende geval om een pianostuk. Het pianostuk (deel drie van de Suite Bergamasque, voltooid in 1905) werd het meest beroemd. Het is ongetwijfeld de meest iconische lofzang op het maanlicht ooit, naast de Moonlight Serenade van Glenn Miller.
Clair De Lune - Alphons Diepenbrock, Roberta Alexander (sopraan)
Ruim een eeuw geleden was Alphons Diepenbrock onze belangrijkste Nederlandse componist. De poëzie - met name de Franse poëzie van Baudelaire en Verlaine - was een belangrijke inspiratiebron voor hem. Zijn oeuvre is grotendeels vocaal. Vanaf ongeveer 1910 onderging hij de invloed van Debussy. Geen wonder dat ook hij het populaire Clair De Lune van Verlaine op muziek zette. In 1898 ontstond de versie voor zangstem en piano. De orkestratie voltooide hij in 1907.
Kranke Mond (Pierrot Lunaire) - Arnold Schönberg, Barbara Sukowa (Sprechgesang), Reinbert de Leeuw (dirigent)
Wij spreken van ‘maanziek’. Engelsen spreken van ‘lunatic’. De krankzinnige maan is griezelig aanwezig in Pierrot Lunaire (1912) van Arnold Schönberg. De gedichten (in het Duits vertaald) waren afkomstig van de Belg Albert Giraud. Is het cabaret, expressionisme, of toch commedia dell’arte? De teksten worden niet voluit gezongen of gedeclameerd. Het is iets wat schippert tussen declameren en zingen, glijdend van de ene toon naar de andere. Pierrot Lunaire was een opdracht van de actrice Albertine Zehme (1857-1946). Reinbert de Leeuw voerde het uit met de actrice Barbara Sukowa.
Bij Aanschouwing Der Maan - Daniel Ruyneman, Djoke Winkler Prins (sopraan)
Een courtisane verlangt naar haar geliefde. Was de maan maar een spiegel met het beeld van de geliefde. Maar de maan is onverschillig, lachend om de verlangens van de courtisane. Aldus een anoniem gedicht, dat getoonzet is door Daniël Ruyneman. Deze Nederlandse componist was gelieerd aan de expressionistische kunstenaarsgroep De Ploeg, in 1918 opgericht in de stad Groningen. Debussy had een positief oordeel over Ruyneman, toen beiden elkaar in 1914 ontmoetten in het Amsterdamse Concertgebouw.
Moonlight Serenade - Glenn Miller, Glenn Miller & His Orchestra
Rond 1940 was Glenn Miller de populairste bandleider van de Verenigde Staten. Zijn Moonlight Serenade (1939) werd een tophit. In 1942 ontbond Miller zijn band en trad toe tot de US Army Air Force. Ook hier maakte hij muziek, ter vermaak van de uitgezonden troepen. In december 1944 verdween zijn vliegtuig in een storm. Wereldwijd rouwde men om het verlies van de bandleider.
Gute Nacht Freunde - Reinhard Mey
Gute Nacht, Freunde is een lied van de Duitse zanger Reinhard Mey. Velen zullen het lied in de late avond gehoord hebben, als tune van het radioprogramma Met het Oog op Morgen.
Samenstelling en tekst - Hans Jacobi
Vormgeving en illustratie - Judith de Rond
