Nederlandstalig

Overzicht | Geschiedenis | Lijst | Podia | Festivals

Gerelateerd

cabaret
carnaval
dialectpop
Friestalig
levenslied
Nederhop
overige
popdichters
rap
schlager
singer-songwriter
songfestival
tekstdichters

Uitgelicht

Bij Countdown, VOO 1983 (Bron: fotocollectie Beeld en Geluid)

Geschiedenis

Alle muziek waarbij de gezongen tekst in de Nederlandse taal is.
Lees meer...

The Shorts

Jongensgroep uit Leiden die in Europa een enorme hit scoort met Comment Ça Va, waarvan wereldwijd vier miljoen exemplaren worden verkocht. Lees meer...

Geschiedenis van Nederlandstalig

Alle muziek waarbij de gezongen tekst in de Nederlandse taal is.

Voor de opkomst van de massamedia vanaf 1920 is het merendeel van de bevolking voor zijn vertier en informatie afhankelijk van dorpsomroepers en rondreizende minstrelen. De laatste groep moet de gunsten van zijn publiek zien te winnen. Praten en zingen in de volkstaal is daarvoor een eerste vereiste. Dat is in ons land vanzelfsprekend het Nederlands: het onderwijs in vreemde talen komt hier pas na de tweede wereldoorlog echt goed op gang. De minstrelen behalen hun grootste successen met liederen die het tragisch lot van de ander bezingen, bij voorkeur die van de vijand. Het is altijd genieten bij andermans ellende. Dat leidt tot wat we nu kennen als het levenslied, een lied waarin zaken uit het dagelijkse leven van de gewone man worden bezongen. De tekst (altijd standaard opgebouwd uit coupletten en refreinen) gaat over de schaduwzijde van het bestaan en heeft bijna altijd een moraal. Het levenslied roept een sentimenteel of melodramatisch gevoel op. Een afgeleide is de smartlap: deze vertelt een verhaal met een kop en een staart, waarbij de afloop altijd slecht is. Daarom wordt de smartlap vaak aangeduid als zijnde 'vals sentimenteel'. Sleutelfiguur is Johnny Hoes, die zich vanaf de jaren vijftig van de 20ste eeuw ontpopt als songschrijver en producer. Als talentscout ontdekt hij groten als Willy Alberti - de zanger die zich zou ontwikkelen als koning van de sentimentele liederen over en uit de Amsterdamse wijk de Jordaan -, Johnny Jordaan - accordeonist en eveneens aanvoerder binnen het Jordaanrepertoire -, en de Zangeres Zonder Naam - oftewel Mary Servaes Bey, de Koningin van de Smartlap. De tweede belangrijke levensliedtycoon is Pierre Kartner. Songschrijver, talentscout en als Vader Abraham ook zelf als zanger actief.

Johnny Hoes Willy Alberti Johnny Jordaan Zangeres Zonder Naam Vader Abraham

Naast het levenslied wordt de eerste helft van de 20ste eeuw gekenmerkt door chansons en liedjes die men als pop zou kunnen aanduiden: simpele doch doordachte nummers die goed in het gehoor liggen en die een gemakkelijk meezingbaar refrein kennen. De muziek wordt doorgaans door een orkestje vertolkt. De teksten kunnen over van alles handelen, over de liefde voor een stad of streek (o.a. Aan De Amsterdamse Grachten), de liefde tussen mensen (o.a. Brandend Zand - Anneke Grönloh) of een stukje vaderlandse geschiedenis (o.a. Amsterdam Huilt (Waar Het Eens Heeft Gelachen) - Rika Jansen). Ook kunnen teksten humoristisch zijn (o.a. Twee Motten - Doris). Bekende namen die gezichtsbepalende hits op hun naam hebben staan, zijn Wim Sonneveld, Dorus, Louis Davids, De Selvera's, Het Cocktail Trio, Mieke Telkamp en Johnny and Jones. Met de opkomst van de televisie, in de jaren vijftig, vinden ook liedjes die gezongen worden in series hun weg naar het publiek. Een heel oeuvre op dit gebied is opgebouwd door tekstschrijfster Annie M.G. Schmidt met componist Harry Bannink.

Wim Sonneveld Dorus Selvera's Cocktail Trio Mieke Telkamp Harry Bannink

In de jaren vijftig ontstaat in de Verenigde Staten de rock 'n' roll, waarbij al snel de elektrische gitaar, het drumstel en het gebruik van geluidseffecten gemeengoed wordt. Opmerkelijk is dat bij rock'n'roll het imago of uiterlijk van de uitvoerende musici net zo belangrijk, zo niet belangrijker wordt dan de eigenlijke muziek zelf. Tot verbijstering van oudere generaties, die zoiets nog nooit hebben gezien, valt het tienerpubliek in katzwijm bij het zien van het idool dat een liedje zingt. Het vaak rebelse karakter van het imago maakt het gemakkelijk voor het jonge publiek - op dat moment nog een eenduidige generatie - om zich mee te identificeren. Toch slaat de onversneden Amerikaanse rock 'n' roll in Nederland aanvankelijk maar matig aan. De eerste hits van Bill Haley, Elvis Presley, Chuck Berry en Jerry Lee Lewis verkopen hier mondjesmaat. Liever luistert het grote publiek naar veel braver uitgevoerde vertalingen in het Nederlands. Namen zijn o.a. The Fouryo's en The Butterflies. Het duurt ook tot september 1959 voordat de Nederlandse jeugd via het programma Tijd voor Teenagers op de Nederlandse publieke omroep iets van die opwindende Amerikaanse jeugdcultuur krijgt voorgeschoteld. Tot dan toe zit er weinig anders op dan met de transistorradio onder de lakens 's avonds laat iets proberen op te vangen van Radio Luxemburg. En ook na de introductie van Tijd voor Teenagers blijft Luxemburg de belangrijkste bron van informatie. Dat verandert in 1960 als de illegale commerciële zender Radio Veronica vanaf de Noordzee gaat uitzenden. De komst van deze concurrent dwingt Hilversum meer open te staan voor de nieuwe tijd. Precies op tijd om de eerste rock 'n'roll-hit van Hollandse makelij groot te maken, Kom Van Dat Dak Af van Peter (Koelewijn) en zijn Rockets. Met de popzangers Rob de Nijs (Ritme Van De Regen) en Johnny Lion (Sophietje) heeft Nederland meteen ook zijn eerste tieneridolen.

Fouryo's Butterflies Peter Koelewijn Rob de Nijs Johnny Lion

Vanaf 1964 wordt Nederland overspoeld door beatmuziek uit Groot-Brittannië, een rauwe en onstuimige variant op rock 'n' roll. Bands als The Beatles, The Kinks en The Rolling Stones veroveren snel ons land, wat gevolgen heeft voor de Nederlandse muziekscene. Rock 'n' roll en het Nederlandstalige lied zijn in één klap tot duffe genres verworden. Beat is het woord, en al snel heeft bijna iedere stad of ieder dorp z'n eigen, plaatselijke beatgroep. De nieuwe generatie heeft het gevoel deel uit te maken van een wereldwijde jongerenbeweging. Dat internationale karakter vraagt ook om een universele taal: het Engels. Enkele uitzonderingen daargelaten - Armand, Boudewijn de Groot en Het - zingen beat- en later ook rockmuzikanten in het Engels.

Armand Boudewijn de Groot Het

Het Nederlandstalige lied blijft wel populair, maar enkel bij de oudere generaties. Dat bezorgt het een imago van oubollig en voor 'oude van dagen'. Al evenmin tot de verbeelding van de jongeren speelt de nieuwe trend in het Nederlandstalige lied: het vertalen van Duitse schlagers. Voorloper in de Nederlandstalige schlager is Hendrikus Nicolaus Theodor Simons, alias Heintje, wiens lied 'Mama', een "ode aan alle moeders in de wereld", eind 1967 een gigantische hit wordt. Andere sterren zijn de Duitse zanger Dennie Christian, die in 1978 zijn grootste hit heeft met een nummer rond de stripfiguren Guust Flater en de Marsipulami, 'Dennie's Danklied'. Ook zingt hij duetten met zangeres Mieke (ooit ontdekt door Pierre Kartner). Ook hier speelt de televisie een rol in het verkrijgen van succes. Het jaarlijks uitgezonden - o.a. door Dennie Christian gepresenteerde - Schlagerfestival brengt de nieuwste schlagers aan de man. Het door Chiel Montagne gepresenteerde Op Losse Groeven (later Op Volle Toeren) belicht het levenslied en het humoristische lied. Opzet en vormgeving van het programma plus de leeftijd van het erbij aanwezige publiek, doen officieel alles wat jong en hip pretendeert te zijn zich er verre van houden - al wordt er stiekem goed naar het programma gekeken.

Heintje Dennie Christian Mieke

Montagne heeft ook veel aandacht voor de carnavalskraker. In de zuidelijke streken van Nederland wordt jaarlijks het carnaval gevierd, een feest aan de vooravond van de veertig dagen vasten als boetedoening voor het paasfeest, zoals die in rooms-katholieke streken gebruikelijk zijn. Bij carnaval hoort uiteraard muziek. Feestelijke en opzwepende klanken, waarop het goed dansen en hossen is. Een Nederlandstalig nummer met een absurde, humoristisch bedoelde tekst, makkelijk meezingbaar en op een eenvoudige melodie met swingend marsritme. Zulke nummers worden ieder jaar speciaal voor het carnaval geschreven en vlak voor het feest losbarst op de markt gebracht, in de hoop op hitsucces. Als een nummer aanslaat, gaat het de geschiedenis in als een carnavalskraker. Als er al succes is, dan is dat meestal lokaal; enkel daar waar het carnaval gevierd wordt. Carnavalsnummers worden geschreven door leden van de lokale carnavalsverenigingen en artiesten die zich (landelijk) bezighouden met Nederlandstalig repertoire. Sterren als Toon Hermans, Ria Valk, Adèle Bloemendaal en André Van Duin. De Twee Pinten, Arie Ribbens en De Havenzangers houden zich nagenoeg alleen maar bezig met carnavalsmuziek. Humorist André van Duin ontpopt zich vanaf de jaren zestig tot een veelzijdig performer. Naast carnavalskrakers, kunnen zijn liedjes parodieën betreffen van andere grote hits (o.a. 'Eskimo', naar 'Mexico' van de Zangeres Zonder Naam). Maar hij neemt ook serieus materiaal op, Andere André.

Toon Hermans Ria Valk Adèle Bloemendaal André van Duin De Twee Pinten Arie Ribbens De Havenzangers

Het vooroordeel dat Nederlandstalige muziek oubollig zou zijn, is ook in die periode geheel onterecht. Met name in de wereld van de kleinkunst worden nummers geschreven met een intellectueel karakter, waarin niet dikwijls tegen heilige huisjes wordt aangeschopt. Acteur en zanger Ramses Shaffy valt op door zijn filosofisch getinte teksten, o.a. Sammy, Pastorale, Zing, Vecht, Huil, Bid, Lach, Werk En Bewonder, en We Zullen Doorgaan. Hoe chansons klinken als ze vanuit de tragische zijde van het clowneske komen, toont Herman van Veen. Erg gewaardeerd om zijn plezierig anarchistische, taalkundig doorwrochte teksten is Heinz Polzer, alias Drs. P - met nummers als 'Knolraap En Lof, Schorseneren En Prei', 'Veerpont' en 'Dodenrit'. Tekstschrijver Lennart Nijgh componeert poëtisch getinte teksten vol virtuoos en origineel taalgebruik. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met die van zanger/gitarist Boudewijn de Groot, die met zijn teksten halverwege de jaren zestig doorbreekt. De Groot is Nederlands grootste troubadour. Als de beat eind jaren zestig de in Nederlands gezongen muziek lijkt te verdringen, brengen De Groot en Nijgh de elpee Picknick; het Nederlandse en vooral Nederlandstalige antwoord op Sgt. Peppers van The Beatles. Naast De Groot werkt Nijgh ook voor Jasperina de Jong, Jenny Arean, Liesbeth List en (ex)-echtgenote Astrid Nijgh. De Groot en Nijgh zijn zeer beinvloed door Jaap Fischer (later Joop Fischer), die cynische en politiek en sociaal-maatschappelijk bewuste liederen brengt. Een soortgelijke - al even eigenzinnige - troubadour is de vanuit Zweden opererende Cornelis Vreeswijk, die in 1972 kortstondig populair is dankzij de hit De Nozem En De Non en Veronica, maar na zijn dood in 1987 alsnog op zijn hoge waarde geschat wordt. Freek de Jonge en Bram Vermeulen experimenteren onder het alias Neerlands Hoop met Nederlandstalig rock als afwisseling voor hun cabareteske sketches en conferences. Dit resulteert onder meer in de theatershows Neerlands Hoop Express (volgens velen de blauwdruk voor de Nederlandstalige rock uit de jaren tachtig, met o.a. Thé Lau - later in The Scene - op gitaar) en Hoezo Jeugdsentiment? (waarin ze op onnavolgbare wijze Nederlandstalige klassieker vertolken). Andere geslaagde voorbeelden van Nederlandstalige pop/rock uit die periode zijn de folkrock van Fungus en de politiek beladen pop van Bots.

Ramses Shaffy Herman van Veen Drs. P Lennaert Nijgh Boudewijn de Groot Jasperina de Jong Jenny Arean Joop Visser Cornelis Vreeswijk Neerlands Hoop Fungus Bots

Ofschoon dus vol in ontwikkeling, is het Nederlandstalige lied op uitzonderlijke hits na, in de jaren zeventig nauwelijks in beeld. De Nederlandse pop en rock volgt het patroon van die uit Engeland en Amerika; wat progressieve rock en later de daartegen gerichte punk. Uiteraard niet gezongen in het Nederlands. Een verrassende hit in de moerstaal is in 1977 Oerend Hard van de Achterhoekse rockgroep Normaal. De tekst is niet alleen in het Nederlands, maar wordt ook nog eens gezongen in het plaatselijk dialect. Wordt dit landelijk vooral als gimmick populair, voor boeren in het algemeen en Achterhoekers in het bijzonder zal de groep uitgroeien tot vaandeldrager en voorvechter van hun cultuur. In het kielzog van Normaal zullen binnen diverse muziekgenres meerdere artiesten opstaan die zingen in hun plaatselijk dialect - wederom vaak met teksten die een ietwat rebelse, cultuurbehoudende insteek kennen - en daarmee uitgroeien tot lokale helden. Verzamelnaam voor al deze stijl: dialectpop. Bekende namen zijn Gé Reinders, Janse Bagge Band, Rowwen Hèze, Skik en Jan Tekstra.

Normaal Gé Reinders Janse Bagge Bend Rowwen Hèze Skik Jan Tekstra

Intussen is er een generatie opgegroeid die niet zo'n vooroordeel heeft tegen de Nederlandse taal. Een goed voorbeeld daarvan is de compilatie Uitholling Overdwars (in 1979 uitgebracht door Stichting Popmuziek Nederland) met groepen als Braak, Jan van de Grond Groep, Noodweer, Toontje Lager en Doe Maar. Laatstgenoemde band luidt de wederopstanding in van de Nederlandstalige popmuziek. Na enkele jaren onder aanvoering van toetsenist/zanger/componist Ernst Jansz zonder noemenswaardig succes te hebben gespeeld in het clubcircuit, brengt de komst van bassist/zanger/componist Henny Vrienten in 1981 een koerswijziging met zich mee. De zonnige pop krijgt een injectie met swingende reggae en puntige new wave. De single Sinds 1 Dag Of 2 laat voor het eerst het nieuwe geluid horen en brengt Doe Maar begin '82 voor het eerst in de hitparade. De opvolger Doris Day ontketent in het voorjaar van 1982 een heuse Doe Maar-rage - met hysterische taferelen als in de hoogtijdagen van The Beatles. De aanblik van al die gillende tienermeisjes bij de dertigers van Doe Maar en hun wereldwijze teksten doet wat onwezenlijk aan. Het succes van Doe Maar opent de deur voor tal van Nederlandstalige artiesten en bands. Binnen de kortste keren staat de hitparade vol met liedjes 'in je moerstaal'. Met de hit Zwart-Wit luidt Frank Boeijen een zeer langdurige en succesvolle carrière in. Een dergelijke loopbaan is er ook voor Het Goede Doel (rond Henk Temming en Henk Westbroek), De Dijk, met daarin een hoofdrol voor tekstschrijver Huub Van Der Lubbe, en de rauwe rock van The Scene, rond zanger/gitarist/componist/producer Thé Lau. Hits zijn er ook voor Toontje Lager, Klein Orkest, Hans de Booij en V.O.F. de Kunst. Volkszanger René Froger groeit met hit 'Een Eigen Huis' uit tot bekende Nederlander, maar zingt verder doorgaans in het Engels.

Doe Maar Frank Boeijen Het Goede Doel De Dijk The Scene Toontje Lager Het Klein Orkest Hans de Booij V.O.F. de Kunst René Froger

Nederlandse teksten komen langzamerhand in steeds meer muziekgenres voor. Vandale brengt hardrock. Trõckener Kecks - met als boegbeeld zanger Rick de Leeuw - brengt wave en punk. Heideroosjes brengt pretpunk. Het anarchistische en de botte bijl hanterende De Raggende Manne brengt een gestoorde mengelmoes van noise, freestyle jazz en punk. Eind jaren tachtig gaat ook de hiphop eraan geloven. Het Amsterdamse Osdorp Posse, met boegbeeld rapper en tekstschrijver Def P, vertaalt de in Amerikaanse rap veelvuldig voortkomende woorden letterlijk naar het Nederlands (wat o.a. moederneuker oplevert), met even komische als originele resultaten. In de politiek en sociaal-maatschappelijk getinte teksten neemt men bepaald geen blad voor de mond.

Vandale Tröckener Kecks Heideroosjes De Raggende Manne Osdorp Posse

Nieuwe ster van het levenslied, een genre dat zich ondertussen rustig verder ontwikkelt, is André Hazes, die al vanaf het midden van de jaren zeventig actief is. Hazes is een publiek figuur waarover altijd wel iets spannends te melden is: iemand die zegt wat hij denkt en chronisch alcohol gebruikt. Concurrent van Hazes is zanger Koos Alberts, die doorbreekt met het inmiddels tot klassieker uitgegroeide lied Ik Verscheurde Je Foto. Ondanks een auto-ongeval waardoor Alberts in een rolstoel belandt, weet ook hij zijn enorme populariteit vast te houden. André Hazes wordt in 1999 door het hele land omarmd als de documentairefilm Zij Gelooft In Mij in de bioscoop gaat draaien. Daarin wordt getoond hoe Hazes aan zijn muziek werkt, maar vooral hoe hij omgaat met zijn huwelijksproblemen en een mislukt stadionconcert in Benidorm. De publieke figuur Hazes wordt een mens van vlees en bloed, wat hem ook de gunst van het intellectuele publiek oplevert. Iets soortgelijks speelt zich af rond schlagerzanger Frans Bauer. Als in 2003 een reality soap op de Nederlandse televisie komt rondom Bauer en zijn gezin groeit ook de waardering in alle lagen van de bevolking. Juist in die periode heeft hij het grootste succes uit zijn carrière met Heb Je Even Voor Mij.

André Hazes Koos Alberts Frans Bauer

In 1999 zet uitgever en 45-toerensinglefanaat Vic van de Reijt zijn honderd favoriete Nederlandstalige en ook oorspronkelijk Nederlandse singles op rij, in een serie artikelen in dagblad Het Parool. Hij krijgt veel bijval en de serie verschijnt in boekvorm - inclusief de teksten van de songs - met een verzamel-cd. Het is echter de 6cdbox met de gehele Top-100 die niet alleen een hoge verkoop haalt, maar ook aanleiding blijkt voor goedbezochte 45-toerenavondjes in Paradiso en een plek op het grootste popfestival van Nederland, Lowlands, waar punkers, hardrockers en hockeymeisjes arm in arm de eens als fout bestempelde liederen uit volle borst meezingen. Het Nederlied op Lowlands zou sindsdien een terugkerend fenomeen worden, waar mensen als Johnny Hoes en Pierre Kartner acte de presence geven.

De jaren negentig luiden voor de westerse popmuziek een periode in waarin alles kan en mag. Rock, blues, disco, dansmuziek, het zijn niet langer aparte subculturen die naast elkaar bestaan en tegenover elkaar staan (zoals ooit de punk en de progressieve rock). Genres worden gemengd, wat inhoudt dat ook Nederlandstalig weer een geaccepteerde plaats krijgt. Pop is er in allerlei soorten en maten van groepen als Bløf, Van Dik Hout, Abel, Acda & De Munnik, Volumia!, Guus Meeuwis, Gordon, De Kast en Vals Licht. Zanger Marco Borsato groeit met z'n hit Dromen Zijn Bedrog uit tot een bekende Nederlander. Hiphop komt van Brainpower en Extince. Cabaretiërs brengen ook nog steeds hun geëngageerde liederen uit, o.a. Brigitte Kaandorp, Herman Finkers en Lebbis & Janssen. In de hoek van de meer experimentele muziek vinden we muziektheatergroep De Kift en Krang, de laatste rond cabartier André Manuel. Zolderkamerknutselaar Spinvis alias Erik de Jong, ziet zijn debuutalbum uitgroeien tot een onverwacht groot verkoopsucces.

Extince Brainpower Vals Licht De Kast Guus Meeuwis Volumia! Marco Borsato Acda en De Munnik Abel Van Dik Hout Bløf Brigitte Kaandorp Herman Finkers De Kift Krang Lebbis & Jansen Spinvis

Eind jaren negentig schakelen steeds meer hiphoppers over op het Nederlands. Naast de oudgedienden van de Osdorp Posse laten Extince, Brainpower, Def Rhymz, Yukki B, Raymzter, Opgezwolle en Ali B in hun raps horen wat er leeft in de uitgaanscentra en op straat. Het resultaat is een springlevende Nederlandstalige muziekcultuur.

Def Rhymz Yukkie B Raymzter Ali B