psychedelica

Geschiedenis van Psychedelica

Muziek die allerhande genres kan betreffen maar gekenmerkt wordt door vervreemdende geluidseffecten en soms losse, meanderende songstructuren.

Psychedelica is een term die inmiddels vele ladingen dekt. Het begint allemaal in de jaren zestig, als Amerikaanse beatbands en garagerockbands met hun muziek én geestverruimende middelen gaan experimenteren. De beatgroepen verlaten het idioom van het popliedje ('tekst, refrein, tekst, refrein') voor een meer vrije, meanderende structuur en improvisatie. Hierbij worden doorgaans ook elementen uit de Indiase en Oosterse muziek en freestyle jazz geïncorporeerd. De garagegroepen houden juist vast aan de strakke liedjesvorm en dompelen het geluid van hun instrumenten onder in allerhande elektronische effecten. Beide bewegingen hebben weer hun weerslag op de Engelse popmuziek, waar zelfs de grootste groepen (The Beatles, The Rolling Stones) deze zogenoemde psychedelische elementen in hun muziek beginnen te verwerken. Ook hierbij spelen drugs een rol, met name LSD. Het muziekresultaat van de Engelse bands is meer surreëel en bevreemdend dan de Amerikaanse tegenhanger. Bands beginnen ook het principe van de flowerpower uit te dragen, een culturele jeugdbeweging die drugsgebruik, vrede en vrije seks voorstaat en zich tegen de verwoesting van de wereld door 'het systeem' keert. Dit zogenaamde hippiedom beleeft in 1967 zijn hoogtepunt, met de zogenaamde Summer of Love. Naast de muziek verandert ook het imago van bands. Artiesten die hun carrière beginnen in een colbertje of stoer leren jack kleden zich nu in bontgekleurde, kunstzinnig vormgegeven doch zachtheid, liefde en vrede uistralende creaties.

Dat typisch psychedelische imago stamt voor een groot deel van Nederlandse bodem. Als kunstacademiestudente Marijke Koger en medestudent Josje Leeger onder de naam The Trend een boetiek in Amsterdam beginnen en hun ontwerpen hen een presentatie opleveren in het London Royal Garden Hotel, valt hun werk in de smaak bij de internationale popscene. Hun ontwerpen zijn zeer psychedelisch, onder meer beïnvloed door de vele reizen in het midden en verre oosten. Ze ontwerpen posters (o.a. voor Bob Dylan) en verzorgen het interieur van het Saville Theatre van Brian Epstein. Marijke verhuist met vriend en kunstenaar Simon Posthuma naar Londen. Als ook Leeger overkomt, vormen ze, samen met Brit Barry Finch, de ontwerpersgroep The Fool, vernoemd naar het liedje Fool On The Hill van The Beatles. The Fool ontwerpt kleding en platenhoezen voor Cream, The Hollies en The Beatles. Ook beschilderen ze drums en gitaren. Hun kledingontwerpen worden gebruikt door The Beatles, tijdens de Magical Mystery Tour en de wereldwijde televisie-uitvoering van All You Need Is Love. Vanaf dan gaat The Fool ook zelf platen opnemen, onder platencontract bij Mercury in Chicago. Hun folky debuut - vol bouzouki, doedelzak, klarinet, percussie, piano, tamboerijn en zang - wordt opgenomen in Los Angeles en is succesvol in Amerika. Na in huwelijk te zijn getreden komen Leeger en Finch terug naar Amsterdam voor de start van een exclusieve boetiek. Posthuma en Koger (Engelse artiestennaam: Maryke) blijven muziek maken en in Los Angeles. Na hun scheiding keert Posthuma begin tachtig terug naar Nederland en zal jaarlijks schilderijen in diverse Europese steden exposeren. Maryke blijft in Amerika en maakt er o.a. kostuums voor muziekgroepen, ontwerpen voor filmsets en boekillustraties. Leeger blijft actief in het kledingontwerpen en overlijdt in 1991.

Seemon & Marijke

Op gebied van psychedelische muziek is Nederland in de jaren zestig op Engeland na, dé leverancier van Europa, met groepen als The Zipps, Mother's Love, Dragonfly, The Golden Earrings (later vooral bekend geworden als rockband, zonder s) en Groep 1850. Laatstgenoemde komt in 1966 voort uit de Haagse band Klits. Mede door de bijzondere livereputatie (Sjardin trapt zijn orgel aan stukken) wordt er veel opgetreden, ook in het voorprogramma van gevestigde buitenlandse acts als The Troggs, The Kinks, The Rolling Stones en Frank Zappa & The Mothers Of Invention. Na wat singles vestigt de groep in 1968 haar naam met Agemo's Trip To Mother Earth, Nederlands eerste conceptelpee - vol overstuurde gitaren, experimenten met vreemde klanken, meerstemmige zang, snel wisselende ritmes, tapeloops en andere trucs met bandrecorders (stemmen op verschillende snelheden), gregoriaans aandoende koren en zang, en blazers. De plaat verkoopt goed, maar de band valt uit elkaar. In 1969 zet Sjardin samen met Dave Duba (gitaar), Dolf Geldof (bas), Martin van Duynhoven (drums) en oudgediende Van Bergen een nieuwe Groep 1850 op. Van tweede plaat Paradise Now worden meer dan 40.000 exemplaren verkocht. Vanaf 1970 gaat Sjardin steeds meer zijn eigen gang - o.a. met Sjardin's Terrible Surprise - en verwordt Groep 1850 tot een los-vastproject met wisselende leden. Er verschijnen nog diverse (live)platen. In 1981 trekt Sjardin zich terug uit de muziek voor een kluizenaarsbestaan.

Group 1850

Dragonfly is een Zeeuwse psychedelische groep, opgericht in 1967 en zwaar beïnvloed door de psychedelische revolutie die vooral uit de Londense clubs overwaait. Visueel lijkt de groep op de Jimi Hendrix Experience. Dit wordt geaccentueerd door de Ambonese broertjes Rudy (gitaar) en Tony de Queljoe (bas) en de geföhnde Afrokopjes van John Caljouw (zang) en Huib Power (drums). Toegevoegde waarde zijn de beschilderde gezichten op het podium. Dit trekt vooral dichter en Hoeplaredacteur Hans Verhagen aan. Hij wordt uiteindelijk ook hun manager en zelfs dilettantproducer. Na een uitgebreide tournee door de lage landen met onder andere optredens in het voorprogramma van Pink Floyd en een succesvolle single, is de band het voor even helemaal. Als de tweede single echter flopt, trekt hun platenmaatschappij de geplande en reeds opgenomen debuutelpee terug (van de opnamen wordt nooit meer iets vernomen), wat het einde van de band zal betekenen. Caljouw wordt leadzanger van Machine. Rudy de Queljoe komt bij Brainbox terecht.

Dragonfly (1)

Belangrijk in de jaren zestig zijn de Provadya?'s, muziekavonden met live-band die worden aangekleed met goochelacts, lichtshows, naaktdanseressen en seksfilms. Ze beginnen in het Amsterdamse Felix Merites en verhuizen daarna naar het magisch centrum Fantasio (tegenwoordig onderkomen van het Popinstituut). Ruud Tegelaar stelt Group 67/68 voor om onder de naam Ahora Mazda de huisband te worden van zijn magisch centrum. De band schakelt onder invloed van Jimi Hendrix, The Mothers Of Invention en Captain Beefheart daarop langzaam over van avant-gardejazz naar psychedelische pop en rock. De Provadya?-avonden krijgen snel bekendheid, waardoor het organiseren van Provadya's een landelijke hype wordt, die zeker tot 1970 duurt.

Ahora Mazda

In de jaren zeventig is het vooral Duitsland waar de psychedelische muziek hoogtij viert. De aanduiding luidt dan echter underground, om de tegenstelling met het gewone, het burgerlijke te benadrukken. De muziek heeft zijn basis dan allang niet meer in de beat en garage, maar kan zijn oorsprong, dan wel invloed, overal vinden: jazz, avant-gardistisch klassiek, etc. Kenmerkend blijft de elektronische experimentele bewerking van het geluid. Ook drugs blijven een rol spelen. Eind jaren zeventig maakt de punk ogenschijnlijk aan alles een einde. Ogenschijnlijk. Want met name in Engeland blijven de bands uit de jaren zeventig actief, onder andere met het organiseren van vrij toegankelijke festivals. Het is tijdens zo'n festival dat Edward Ka-Spel (zang) en Philip Knight (toetsen) uit Londen in 1980 het plan opvatten ook een psychedelische popband te beginnen: de Legendary Pink Dots. Met het in eigen beheer uitgeven van cassettes en platen vol keyboard- en vioolgedreven psychedelische popliedjes verkrijgt de band een cultstatus in Europa. Midden jaren tachtig verkast de band naar Nederland (aanvankelijk Amsterdam, later Nijmegen), om aldaar hun psychedelische kenmerken steeds meer te koppelen aan experimentele spacerock. Daarmee wordt vooral in de Verenigde Staten en het Oostblok succes geboekt. Het merendeel van de bandleden houdt er ook actief een solocarrière op na. Gelijk de Legendary Pink Dots ontstaan er in de jaren tachtig wereldwijd tientallen bands die psychedelische elementen koppelen aan uiteenlopende muzieksoorten. Psychedelica is nu echt geen substroming binnen de beat en garagerock meer.

Legendary Pink Dots

Opereren al deze bands buiten de kijker van het grote publiek en de media om, heel wat populairder is eind jaren tachtig de acid house. House is dan zeer populaire, elektronisch gegenereerde dansmuziek. Als producers deze zeer rechtlijnige muziek koppelen aan allerhande van klankkleur verschietende oftewel psychedelische geluidjes, slaat dat op grote schaal aan. Samen met de dan op houseparty's zeer populaire drug XTC leidt dat in 1988 zelfs tot een tweede Summer of Love. Het is ook in dat jaar dat Eindhovenaar Stefan Robbers z'n eerste acidhouseplaat hoort, waarop hij een synthesizer en wat andere apparatuur koopt en zelf gaat experimenteren. Uit house is dan al de techno voortgekomen, die zich met name in het Amerikaanse Detroit ontwikkelt: Detroit techno, elektronische dans én menselijke emotie ineen. Het zal Robbers' niche worden (onder de artiestennaam Terrace). In 1992 maakt Robbers - die dan ook onder de naam Florence materiaal uitbrengt - als Acid Junkies een EP vol Acid techno. Acid Junkies wordt al spoedig een duo met Harold de Kinderen. De EP Part 1 is als hommage aan de oude Chicago acid sound een groot succes en de Acid Junkies gaan live optredens doen. In de komende jaren brengt het duo meerdere EP's uit, volwaardige albums, en mixplaat Acid Life Vol. 1, waarop de Acid Junkies hun favoriete acid-tracks aan elkaar draaien. Er zal ook een deel twee verschijnen. In 2003 viert het duo zijn tienjarig jubileum, met een overigens vrijwel acidloos album, B.O.D.Y.

Acid Junkies

De Tilburgse Bobby Reiner, Reinier Brekelmans, Joris Hilckmann en Tim Freeman bezoeken de eerste acid-feesten in Nederland en herkennen in de hypnotische beat de trancerituelen waar ze zelf al een tijd in geïnteresseerd zijn. Na een ontmoeting met Robert Heyne besluiten ze tot de oprichting van de Psychick Warriors ov Gaia, waarvan in 1991 het debuut Exit 23 EP in de winkels ligt; een originele, ongekend diep klinkende plaat met een eigenzinnige mix van trance, ambient, acid en techno, die onmiddellijk aanslaat, in met name Engeland, waar de band juichende recensies krijgt en veel gaat touren. De Warriors zijn een van de eerste dance-acts met verwijzingen naar filosofie in de muziek. Ov Biospheres and Sacred Grooves is de eerste volwaardige plaat die in 1992 verschijnt en voor die tijd behoorlijk complex is, met veel gelaagde, minder dansgerichte ritmes, sounds en stemmen en vreemde indeling van songs. Na wat in diverse richtingen geprobeerd te hebben en het vertrek van Heyne, die meer voor atmosfeer gaat met zijn eigen project Exquisite Corpse, komt men in 1999 met de release van derde cd Record of Breaks en de single Kraak, een prachtige jam rond een sample van een hangende naald in een plaat. De cd wordt ook door de oude fans zeer goed onthaald en optredens door heel Europa volgen. Rotterdammer Tim van Leijden zet in 1990 enige demo's in elkaar die een goede indruk maken bij diverse labels. Zijn eerste release verschijnt in 1991 onder de naam Like a Tim, de Virtual Reality EP, een 12-inch met vijf behoorlijk acid-achtige housetracks. In de periode 1992-1997 verschijnen er twaalf EP's van Van Leijdens hand, waarmee hij ook buiten de Nederlandse grenzen een begrip wordt in technokringen. Dat leidt tot veel remixwerk. De eerste echte albums van Like a Tim verschijnen vanaf eind negentig en laten een geheel eigen stijl van elektronische muziek horen.

Psychick Warriors ov Gaia Exquisite Corpse Like A Tim

Na een verleden in hardcore- en industrial bands in provinciesteden als Alphen a/d Rijn en Zoetermeer ontmoeten in 1992 Guy Tevares, Menno van Os en Jan Duivenvoorden elkaar in Den Haag. Het trio gaat experimenteren met techno. Door een gebrek aan instrumenten klinken alle nummers enorm lo-fi en smerig. In 1993 noemt men zich Unit Moebius, en besluit, geheel in de lijn van de idealen van de kraakwereld waarin de leden actief zijn, om alles in eigen hand te houden. Platen worden alleen uitgebracht op het eigen label Bunker Records, en in Haagse kraakpanden worden parties gegeven onder de naam Acid Planet. In korte tijd zet de band maar liefst vijftien LP's op haar naam. Onder namen als IMP Electronics for Defence en Duracell worden uitstapjes gemaakt op Bunker, waar ook de eerste platen van anderen op worden uitgebracht. Unit Moebius is daarmee verantwoordelijk voor het ontstaan van een hele scene van lo-fi acid en techno in Nederland. De groep zelf blijft ongrijpbaar, zowel in zijn uitgavenbeleid (platenlabels te over) als in zijn presentatie (het concert op het Groningse Noorderslag-festival in 1996, een komische performance tegen de vercommercialisering van techno, wordt dan ook niet door het publiek begrepen). In 1997 houdt de band er na nog vele platen en cd's ogenschijnlijk mee op. De ex-bandleden blijven in de techno-underground actief met duizend-en-een projecten.

Unit Moebius

Vanaf de jaren negentig is de psychedelica overal en nergens tegelijk. Enerzijds zijn er rockbands die op een klein label platen uitgeven, gevuld met ontoegankelijke, meanderende nummers van tientallen minuten lengte. Anderzijds zijn artiesten die in de top van de hitparades staan met liedjes die voorzien zijn van enige psychedelische klankkleur. In de eerste categorie bevindt zich (naast nog steeds Legendary Pink Dots) o.a. 35007, een instrumentaal, snoeihard gezelschap uit Eindhoven.

35007

Een fascinatie voor het verleden en daarmee het actief op plaat en cd heruitgeven van psychedelische klassiekers en vergeten meesterwerken uit de jaren zestig en zeventig steekt - ofschoon al sluimerend in de jaren tachtig - ook goed de kop op. De psychedelische garagerocksingles verzamelelpee Nuggets uit 1973, verschijnt op cd en is daarvoor uitgebreid tot maarliefst vier propvolle schijfjes. De boxset is een groot succes bij een gemêleerd publiek, zodat er zelfs een vervolg verschijnt dat ook zijn licht over Nederlandse bandjes uit de sixties laat schijnen. Hiermee en vooral ook naar aanleiding hiervan zien veel Nederlandse oudjes hun onvindbare en op de verzamelaarmarkt onbetaalbare werk weer verkrijgbaar gemaakt. Ondanks alle ontwikkelingen blijft het deze periode, de sixties, waarop gedoeld wordt als men van psychedelica spreekt.